अष्टमः पाठः- भू – विभागाः

अष्टमः पाठः- भू – विभागाः

1 . संस्कृतेन उत्तरं दीयताम्
क . पृथिव्याः कति भेदाः ?

उत्तर – पृथिव्या: सप्तः भेदाः ।

ख . पृथिव्याः सप्तपुटानां नामानि कानि सन्ति ?

उत्तर – पृथिव्याः सप्तपुटानां नामानि सन्ति – पुटानि, अतल, वितल, सुतल, तलातल, रसातल, पातालाख्यानि ।

ग . पर्वता: कति सन्ति ?

उत्तर – पर्वता: सप्तः सन्ति ।

घ . समुद्रा: कति सन्ति ?

उत्तर – समुद्राः सप्तः सन्ति ।

ङ . दधिसमुद्रः कस्य द्वीपस्यावरक ?

उत्तर – दधिसमुद्रः कौञ्च द्वीपस्यावरकः ।

च . ‘ अर्श ‘ इति पदं कस्मै प्रयुक्तम् ?

उत्तर – अर्श इति पदं आकाशाय प्रयुक्तम् ।

छ .’ कुर्शी ‘ इति पदं कस्मिन्नर्थे प्रयुक्तम् ?

उत्तर – कुर्शी इति पदं स्वर्गभूम्यर्थे प्रयुक्तम् ।

ज .’ अस्मद्वेद ‘ इति शब्दः दाराशिकोहेन कस्य ग्रन्थस्य कृते प्रयुक्तः ?

उत्तर – अस्मद्वेद इति शब्दः दाराशिकोहेन कुरान् ग्रन्थस्य कृते प्रयुक्तः ।

2 . हिन्दीभाषाया आशयं लिखत ।

एतान् खण्डान् पलाण्डुत्वग्वदुपर्यधोभावेन न ज्ञायन्ते, किन्तु निःश्रेणी – सोपानवज्जानन्ति । सप्तपर्वतान् सप्रकुलाचलान् वदन्ति, तेषां पर्वतानां नामान्येतानि – प्रथमः सुमेरुर्मध्ये, द्वितीयो हिमवान्, तृतीयो हेमकूटः, चतुर्थो निषधः एते सुमेरोरुत्तरतः । 

आशय -प्रस्तुत पंक्ति हमारी पाठ्यपुस्तक शाश्वती भाग 2 के अष्टम पाठ भू – विभाग से लिया गया है ।जिसके रचयिता मुगल सम्राट शाहजहाँ के विद्वान पुत्र दाराशिकोह द्वारा विरचित ग्रंथ ‘ समुद्रसङ्गम ‘ से संकलित है ।

      इस पंक्ति से यह आशय प्रतीत होता है कि पुटानि, अतल , वितल, सुतल, तलातल, रसातल, और पाताल ये पृथ्वी के सात खंडों का अपना अलग – अलग अस्तित्व है, इसे प्याज के छिलके के समान नहीं जानना चाहिए । सात पर्वत को सात कुलाचल पर्वत के समान भी जानते है, और उन पर्वतों के नाम ये है – पहला सुमेरु पर्वत दूसरा हिमवान तीसरा हेमकूट पर्वत चौथा निषध ये सुमेरु पर्वत के उत्तर में स्थित है ।

3 . अधोलिखितानां पदानां स्वसंस्कृतवाक्येषु प्रयोगं कुरुत ।

पुटानि – पृथिव्या: सप्तपुटानि सति ।

कृतवान् – पृथिव्याः सप्रविभागान् परमेश्वरः कृतवान् ।

आवेसनरूपा – सप्तसमुद्राः सप्रदीपानाम् आवेष्टनरूपाः सन्ति ।

सर्वेभ्यः – सर्वेभ्यो गुरुभ्यो नमो नमः ।  

 ब्रहमण्डात् – स्वर्गनरकादिकं ब्रहमण्डात् बहिः नास्ति ।

परिभ्रमन्ति – खगः गगने परिभ्रमन्ति ‘

               जनाः उद्याने परिभ्रमन्ति

4 . अधोलिखितानां पदानां संन्धिविच्छेदं कुरुत ।

पुटान्युच्यन्ते – पुटानि + उच्यन्ते

अस्मन्मते – अस्मत् + मते

पलाण्डुत्वग्वदुपर्यघोभावेन – पलाण्डुत्वगवत् + उपरि + अध: + भावेन ।

सोपानवन्जानन्ति – सोपानवत् + जानन्ति

सुमेरोरुतरतः – सुमेरो: + उत्तरतः

समुद्रोऽपि – समुद्रः + अपि

किञ्चिद्वहिरस्तीति – किञ्चित + बहि + अस्ति + इति

अस्मदीयास्तमर्श – अस्मदीयाः + तम् + अर्श

5 . अधोलिखितानां पदानां पर्यायवाचिपदानि लिखत ।

पृथिवी – भू , भूमि, वसुधा

पर्वतः – गिरिः, महीधरः, भूधरः, नगः, अचलः

समुद्रः – उदाधि:, जलधिः, सागरः, रत्नाकार:

गगनम् – आकाशम्, नभः, अम्बरम्, 

स्वर्गः – दिवम्, द्यौः, द्युलोकः, पुष्करम्

6 . रिक्तस्थानानाम् पूर्तिः विधेया । 

क . पौराणिकास्तु सप्त द्वीपानि वदन्ति ।

ख . सप्त पर्वतान् सप्तकुलाचलान् वदन्ति ‘

ग . लवणो जम्बुद्वीपस्यावरकः ।

घ . स्वर्गभूमिं कुर्शीति वदन्ति ।