पंचमः पाठः शुकनासोपदेश
1. संस्कृतेन उत्तरं दीयताम् ।
क. लक्ष्मीमद: की दृशः?
उत्तर :- लक्ष्मीमद: अपरिणामोपशमः दारुणः अस्ति ।
ख. चन्द्रापीडं कः उपदिशति?
उत्तर :- चन्द्रापीडं मंत्री शुकनाश: उपदिशति ।
ग. अनर्थपरम्परया: किं कारणम् ।
उत्तर :- अनर्थपरम्पराया: कारणाणि – ‘1. गर्भेश्वरत्वम्, 2. अभिनवयोवनत्वम् 3. अप्रतिमरूपत्वम्, 4. अमानुषशक्तित्वञ्चेति ।
घ. कीदृशे मनसि उपदेशगुणाः प्रविशन्ति ?
उत्तर :- अपगतमले मनसि उपदेशगुणाः प्रविशन्ति ।
ङ. लब्धापि दुःखेन का परिपाल्यते ?
उत्तर :- लब्धापि दुःखेन लक्ष्मीः परिपाल्यते ।
च. केषाम् उपदेष्टारः विरला: सन्ति ?
उत्तर :- राज्ञां उपदेस्टारः विरला: सन्ति ।
छ . लक्ष्म्या परिगृहीता: राजानः कीदृशाः भवन्ति ?
उत्तर :- लक्ष्म्या परिगृहीता: राजानः विक्लवा: भवन्ति ।
ज. वृद्धोपदेशं ते राजानः किमिति पश्यन्ति ?
उत्तरः- वृद्घोपदेशं ते राजानः जरावैक्लव्यप्रलपितं इति पश्यन्ति ।
(2) विशेषणानि विशेष्यैः सह योजयत ।
विशेषणम् विशेष्यम्
क. समतिक्रामत्सु ——दिवसेषु
ख. अधीतशास्त्रस्य——-ते
ग. दारुणो—————लक्ष्मीमदः
घ. गहनं तमः———-यौवनप्रभवम्
ङ. अतिमलिनम्———-दोषजातम्
च . सचेतसम्———विद्वांसम्
(3) अधोलिखित पदानि स्वरचित – संस्कृत वाक्येषुप्रयुधवम्।
सङग्रहार्थम् – सदगुणानां संग्रहार्थं सदा यत्नः करणीयः
समुपस्थितम् – राजा समुपस्थितं सेवकं शस्त्रं आनेतु आदिशत्
विनियम् – विद्या विनयं ददाति ।
परिणमयति – लक्ष्मीमदः सज्जनमपि दुष्टभावेषु परिणमयति ।
श्रृण्वन्ति – राजानः गुरुपदेशान् न श्रृण्वन्ति ।
स्पृशति – लक्ष्मीः गुणवन्तं न स्पृशति ।
(4) अधोलिखितानां पदानां सन्धि – विच्छेदं कुरुत ।
क. एवातिगहनम् —- एव + अतिगहनम्
ख . गरमेश्वरत्वम्— गर्भ + ईश्वरत्वम्
ग. गुरुपदेश: — गुरु + उपदेशः
घ. ह्यवम — हि + एवम्
ङ. नाभिजनम् — न + अभिजनम्
च, नोपसर्पति — न + उपसर्पति
(5) प्रकृति – प्रत्ययविभागः क्रियताम् ।
शब्द: प्रकृतिः प्रत्यय:
क. चिकीर्षुः कृ (धातु) सन् +उ
ख. उपदेष्टव्यम् उप (उपसर्ग) दिश् (धातु) तत्यत्
ग. ईक्षते ईक्ष् (धातु) (आत्मने पद) त
घ. बुध्यते बुध् धातु)(आत्मने पद) त
ड. निन्द्यसे निन्द (धातु) थास (से)
च. उपशशाम उप (उपसर्ग) सम (धातु) त
(6) समास विग्रहं कुरुत।
क. अमानुषशक्तित्वम् – न मानुषशक्तित्वम् (नञ् तत्पुरुष समास)
ख. अत्यासङ्ग — अतिशयेन आसङ्ग ( उपपद तत्पुरुष समास)
ग. अनार्या —- न आर्या (नञ् तत्पुरुष समास)
घ. स्वार्थनिष्पादनपरै: — स्वार्थस्य निष्पादनै परैः (षष्ठी तत्पुरुष समास)
ङ. अहर्निशम् —- अहश्च निशा च तयों: समाहारः (द्वन्द्व समास)
च. वृद्धोपदेशम् —-वृद्धानां उपदेशः तं (षष्ठी तत्पुरुष समास)
(7) रिक्तस्थानानि पूरयत ।
क. लक्ष्मीः परिचयं न रक्षति ।
ख, दातारं दुःस्वप्रमिव न स्मरति ।
ग. सरस्वतीपरिगृहीतं नालिङ्गति ।
घ. उपदिश्यमानपि राजानः न श्रृण्वन्ति ।
ङ. अवधीरयन्तः खेदयन्ति हितोपदेशदायिनो गुरुन् ।
च. तथा प्रयतथाः यथा नोपहस्यसे जनः ।