Chapter 5 प्राथमिक क्रियाएँ Audio Notes

🎧14:05 मिनट🚀 में सुनकर करें याद🎧

Class 12 GeographyChapter 5 प्राथमिक क्रियाएँ

अध्याय-5 प्राथमिक क्रियाएँ

1. निम्न में से कौनसा एक प्राथमिक क्रियाओं में शामिल नही है-

(1) पशुचारण

(2) आखेट

(3) कृषि

(4) विनिर्माण         (4)

2. निम्न में से कौनसी फसल रोपण कृषि में सम्मिलित है-

(1) रबड़

(2) गन्ना

(3) चाय

(4) उपरोक्त सभी           (4)

3. निम्न में से कौनसी विशेषता रोपण कृषि की नहीं है-

(1) कृषि क्षेत्र का विस्तृत आकार

(2) अधिक पूंजी निवेश

(3) निम्न प्रबंधन एवं तकनीकी आधार

(4) सस्ते श्रमिक            (3)

4. निम्न में भूमध्यसागरीय कृषि से सम्बन्धित क्षेत्र नहीं है-

(1) मध्य कैलीफोर्निया

(2) मध्यवर्ती चिली

(3) दक्षिणी अफ्रीका का दक्षिणी पश्चिमी भाग

(4) भूमध्यसागर तटीय क्षेत्र          (1)

5. निम्नलिखित देशों में से किसमें सहकारी आंदोलन सर्वाधिक सफल रहा-

(1) भारत

(2) डेनमार्क

(3) रूस

(4) चीन

(2)

6. खट्टेरसदार फलों की कृषि किस कृषि क्षेत्र की विशेषता है-

(1) वाणिज्यिक कृषि

(2) रोपण कृषि

(3) जीवन निर्वाह कृषि

(4) भूमध्यसागरीय कृषि             (4)

7. वाणिज्य डेयरी कृषि का सबसे बड़ा प्रदेश कौनसा है-

(1) दक्षिणी अफ्रीका

(2) उत्तर पश्चिमी यूरोप

(3) कनाडा

(4) न्यूजीलैण्ड        (2)

8. सामूहिक कृषि का प्रारम्भ सर्वप्रथम कहां से हुआ था-

(1) भारत

(2) चीन

(3) सोवियत संघ

(4) जर्मनी           (3)

9. ट्यूलिप पुष्प की कृषि के लिए विख्यात देश कौनसा है-

(1) नीदरलैण्ड

(2) डेनमार्क

(3) स्वीडन

(4) ब्रिटेन           (1)

10. निम्न में से कौनसी एकल कृषि नहीं है-

(1) रोपण कृषि

(2) जीवन निर्वाह कृषि

(3) डेयरी कृषि

(4) मिश्रित कृषि            (4)

11. प्राथमिक क्रियाओं में संलग्न लोग................. कहलाते है।

उत्तर- लाल कॉलर श्रमिक

12. ब्राजील में कॉफी के बागान .................... कहलाते है।

उत्तर- फेजेन्डा

13. मिश्रित कृषि में ................. एवं ................... क्रियाएं शामिल है।

उत्तर- फसल उत्पादन, पशुपालन

14. सोवियत संघ के सामूहिक कृषि को ................... कहा जाता है-

उत्तर- कोलखहोज

15. अंगूर की कृषि .................... क्षेत्र की विशेषता है।

उत्तर- भूमध्यसागरीय

16. कुनैन ..................... नामक वृक्ष की छाल से बनाई जाती है ?

उत्तर- सिनकोना

17. आर्थिक क्रिया किसे कहते है ?

उत्तर- मानव के वो सभी क्रियाकलाप जिनसे आय प्राप्त होती है आर्थिक क्रिया कहते है।

18. ऋतुप्रवास किसे कहते है ?

उत्तर- पशुचारकों द्वारा ऋतुओं के अनुरूप पशुओं को लेकर चरागाह क्षेत्रों की ओर प्रवास करना ऋतुप्रवास कहलाता है। ग्रीष्म ऋतु में मैदानी भाग से पर्वतीय चरागाह की ओर एवं शीत ऋतु में पर्वतीय भाग से मैदानी चरागाहों की ओर प्रवास करते है।

19. भारत के हिमालय पर्वतीय क्षेत्र में ऋतुप्रवास करने वाली पशुचारक जातियों के नाम बताइये।

उत्तर- गुज्जर, बकरवाल, गद्दी एवं भूटिया ।

20. चलवासी पशुचारकों की संख्या एवं क्षेत्र में कमी के दो कारण बताइये ।

उत्तर- 1. राजनीतिक सीमाओं का अधिरोपण

2. कई देशों द्वारा नई बस्तियों की योजना बनाना।

21. विश्व में भोजन संग्रह करने वाले दो क्षेत्र बताइये ।

उत्तर- 1. उच्च अक्षांश के क्षेत्र

उत्तरी कनाडा, उत्तरी यूरेशिया दक्षिणी चिली ।

2. निम्न अक्षांश के क्षेत्र

अमेजन बेसिन, उष्णकटिबंधीय अफ्रीका ।

22. पश्चिमी यूरोप एवं उत्तरी अमेरिका के औद्योगिक क्षेत्रों में की जाने वाली दो कृषि के नाम लिखिए।

उत्तर- 1. उद्यान कृषि 2. कारखाना कृषि

23. खनन की दो विधियों के नाम लिखिए।

उत्तर- 1. धरातलीय या विवृत खनन विधि |

2. भूमिगत या कूपकी खनन विधि

24. चिकल क्या है? इसका निर्माण कैसे होता है ?

उत्तर - चुविंगगम को चूसने के बाद शेष बचे भाग को चिकल कहते है। यह जेपोटा वृक्ष से बनता है।

25. सहकारी कृषि किसे कहते है ?

उत्तर- जब कृषकों के समूह द्वारा स्वेच्छा से सहकारी संस्था बनाकर कृषि से अधिक लाभ प्राप्त करने के लिए कृषि कार्य किया जाता है उसे सहकारी कृषि कहते है ।

26. आदिमकालीन मानव जीवन निर्वाह के लिए कौनसी दो प्राचीनतम ज्ञात आर्थिक क्रियाओं पर निर्भर था ?

उत्तर- 1. आखेट 2. भोजन संग्रह

27. खनन कार्य को प्रभावित करने वाले दो कारक लिखिए।

उत्तर- 1. भौतिक कारक- खनिज निक्षेपों का आकार श्रेणी, एवं उपस्थिति की अवस्था ।

2. आर्थिक कारक - खनिज की मांग, तकनीक, पूंजी ।

28. ट्रक कृषि क्या है ?

उत्तर- कृषकों द्वारा उत्पादित सब्जियों को ट्रक द्वारा उत्पादन क्षेत्र से बाजार तक रातभर दूरी तय करके पहुंचाया जाता है। इसलिए इसे ट्रक कृषि कहते है ।

29. विकसित अर्थव्यवस्था वाले देश उत्पादन की खनन प्रसंस्करण एवं शोधन कार्य से पीछे हट रहे है जबकि विकासशील देश नहीं । कारण बताइये ।

उत्तर- उत्पादन की खनन प्रसंस्करण एवं शोधन में श्रमिक लागत अधिक आती जो विकासशील देशों के पास श्रम शक्ति की उपलब्धता के कारण खनन कार्य को महत्व दिया जा रहा है।

30 प्राथमिक क्रियाएँ किसे कहते है ? इसमें कौन-कौनसे क्रियाकलाप शामिल किये जाते है ?

उत्तर- पर्यावरण में प्रकृति प्रदत्त संसाधनों पर प्रत्यक्ष रूप से मानव द्वारा क्रिया प्राथमिक क्रियाएँ कहलाती है। प्राथमिक क्रियाओं में निम्न क्रियाकलाप शामिल किये जाते है - कृषि, आखेट, भोजन संग्रह, पशुचारण, मछली पकड़ना, खनन, लकड़ी काटना आदि ।

31. चलवासी पशुचारण एवं वाणिज्य पशुधन पालन में अन्तर लिखिए।

उत्तर-

चलवासी पशुचारणवाणिज्य पशुधन पालन
1. यह जीवन निर्वाह आधारित व्यवसाय है।1. यह व्यापार आधारित व्यवसाय है।
2. पानी व चरागाह की उपलब्धता के अनुसार स्थानान्तरित होते रहते है ।2. विस्तृत क्षेत्र में फैले स्थायी फार्मो में पशुओं को रखा जाता है।
3. पशुओं पर विशेष ध्यान नहीं दिया जाता है। प्रमुख क्षेत्र - सहारा मरुस्थल, मध्य एशिया, यूरोप व एशिया के टुण्ड्रा प्रदेश3. पशुओं पर वैज्ञानिक तरीके से देखभाल की जाती है। प्रमुख क्षेत्र - न्यूजीलैण्ड, ऑस्ट्रेलिया, संयुक्त राज्य अमेरिका, अर्जेटिना

32. आदि कालीन निर्वाह कृषि या स्थानांतरित कृषि का वर्णन कीजिए ।

उत्तर - स्थानांतरित कृषि मुख्य रूप से उष्णकटिबन्धीय क्षेत्र में पायी जाने वाली सघन वनस्पति में निवास करने वाली जनजातीय समूह द्वारा की जाती है। इन क्षेत्रों में वनस्पति को जलाकर खेत तैयार किये जाते है। जली हुई राख की परत उर्वरक का कार्य करती है। इसे कर्तन एवं दहन कृषि भी कहते है । उसे 5 वर्ष पश्चात् मिट्टी का उपजाऊपन समाप्त होने पर दूसरी जगह पर खेत तैयार करके कृषि की जाती है। इसे भारत के उत्तर-पूर्वी राज्यों में झूमिंग, मध्य अमेरिका एवं मैक्सिकों में मिल्पा एवं मलेशिया व इंडानेशिया में लादांग कहते है।

33. विस्तृत वाणिज्य अनाज कृषि की विशेषताएं बताते हुए इसके प्रमुख क्षेत्रों के नाम लिखिए।

उत्तर- 1. यह कृषि मध्य अक्षांशों के आंतरिक अर्धशुष्क प्रदेशों में की जाती है।

2. इस कृषि की मुख्य फसल गेहूँ है। अन्य फसलें मक्का, जौ, राई एवं जई है।

3. खेतों का आकार बड़ा होता है।

4. खेत जोतने से फसल काटने तक सभी कार्य यंत्रों द्वारा किये जाते है।

5. प्रति एकड़ उत्पादन कम परन्तु प्रति व्यक्ति उत्पादन अधिक होता है।

प्रमुख क्षेत्र:-

यूरेशिया के स्टेपीज

उत्तरी अमेरिका के प्रेयरीज

अर्जेंटाइना के पम्पाज

दक्षिणी अफ्रीका के वेल्डस

आस्ट्रेलिया के डाउन्स

न्यूजीलैण्ड के केंटरबरी

34. डेयरी कृषि की विशेषताएं लिखते हुए विश्व के प्रमुख वाणिज्य डेयरी क्षेत्र बताइये |

उत्तर- 1. दुधारू पशुओं का पालन पोषण उन्नत व दक्ष तरीके से किया जाता है।

2. इसमें पूंजी की अधिक आवश्यकता होती है।

3. पशुओं के प्रजनन स्वास्थ्य व पशु चिकित्सा पर अधिक ध्यान दिया जाता है।

4. इसमें गहन श्रम की आवश्यकता होती है।

5. डेयरी कृषि कार्य नगरीय व औद्योगिक केन्द्रों के समीप किया जाता है क्योंकि ये क्षेत्र ताजा दूध एवं डेयरी उत्पादन के अच्छे बाजार होते है।

प्रमुख क्षेत्रः- उत्तरी पश्चिमी यूरोप, कनाडा, न्यूजीलैण्ड, दक्षिणी पूर्वी ऑस्ट्रेलिया ।

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

0:00
0:00

casibom-casibom-casibom-sweet bonanza-aviator-aviator-aviator-aviator-aviator-aviator-aviator-aviator-aviator-aviator-aviator-aviator-aviator-aviator-aviator-aviator-aviator-aviator-aviator-sweet bonanza-sweet bonanza-sweet bonanza-sweet bonanza-sweet bonanza-sweet bonanza-sweet bonanza-sweet bonanza-sweet bonanza-sweet bonanza-sweet bonanza-sweet bonanza-sweet bonanza-sweet bonanza-sweet bonanza-sweet bonanza-sweet bonanza-sweet bonanza-bahis siteleri-bahis siteleri-bahis siteleri-bahis siteleri-bahis siteleri-bahis siteleri-bahis siteleri-bahis siteleri-bahis siteleri-bahis siteleri-casino siteleri-casino siteleri-casino siteleri-casino siteleri-casino siteleri-casino siteleri-casino siteleri-casino siteleri-casino siteleri-deneme bonusu-deneme bonusu-deneme bonusu-deneme bonusu-deneme bonusu-deneme bonusu-deneme bonusu-deneme bonusu veren siteler-deneme bonusu veren siteler-deneme bonusu veren siteler-deneme bonusu veren siteler-deneme bonusu veren siteler-deneme bonusu veren siteler-deneme bonusu veren yeni siteler-deneme bonusu veren yeni siteler-deneme bonusu veren yeni siteler-deneme bonusu veren yeni siteler-deneme bonusu veren yeni siteler-deneme bonusu veren yeni siteler-güvenilir bahis siteleri-güvenilir bahis siteleri-güvenilir bahis siteleri-güvenilir bahis siteleri-güvenilir bahis siteleri-güvenilir bahis siteleri-güvenilir bahis siteleri-güvenilir bahis siteleri-slot siteleri-slot siteleri-slot siteleri-slot siteleri-slot siteleri-slot siteleri-slot siteleri-yeni slot siteleri-yeni slot siteleri-yeni slot siteleri-yeni slot siteleri-yeni slot siteleri-yeni slot siteleri-yeni slot siteleri-yeni slot siteleri-deneme bonusu veren siteler-deneme bonusu veren siteler-bahis siteleri-bahis siteleri-güvenilir bahis siteleri-aviator-sweet bonanza-slot siteleri-slot siteleri-slot siteleri-güvenilir casino siteleri-güvenilir casino siteleri-güvenilir casino siteleri-güvenilir casino siteleri-güvenilir casino siteleri-güvenilir casino siteleri-lisanslı casino siteleri-lisanslı casino siteleri-lisanslı casino siteleri-lisanslı casino siteleri-lisanslı casino siteleri-bahis siteleri-casino siteleri-deneme bonusu-sweet bonanza-deneme bonusu veren siteler-deneme bonusu veren yeni siteler-güvenilir bahis siteleri-güvenilir casino siteleri-lisanslı casino siteleri-slot siteleri-yeni slot siteleri-aviator-bahis siteleri-casino siteleri-deneme bonusu veren siteler-deneme bonusu-deneme bonusu veren yeni siteler-güvenilir bahis siteleri-güvenilir casino siteleri-slot siteleri-lisanslı casino siteleri-yeni slot siteleri-casibom-grandpashabet-grandpashabet-aviator-aviator-aviator-aviator-aviator-sweet bonanza-sweet bonanza-sweet bonanza-sweet bonanza-sweet bonanza-deneme bonusu-deneme bonusu veren yeni siteler-deneme bonusu veren siteler-deneme bonusu veren siteler-deneme bonusu veren siteler-bahis siteleri-bahis siteleri-güvenilir casino siteleri-güvenilir casino siteleri-güvenilir casino siteleri-casino siteleri-casino siteleri-güvenilir casino siteleri-güvenilir casino siteleri-lisanslı casino siteleri-slot siteleri-slot siteleri-slot siteleri-yeni slot siteleri-yeni slot siteleri-