Chapter 1 वेदामृतम्
Textbook Questions and Answers
प्रश्न: 1.
संस्कृतभाषया उत्तरत।
(क) सङ्गच्छध्वम्’ इति मन्त्रः कस्मात् वेदात् संकलितः?
उत्तरम् :
‘सङ्गच्छध्वम्’ इति मन्त्रः ऋग्वेदात् संकलितः।
(ख) अस्माकम् आकूतिः कीदृशी स्यात्?
उत्तरम् :
अस्माकम् आकूतिः समानी स्यात्।
(ग) अत्र मन्त्रे ‘यजमानाय’ इति शब्दस्य स्थाने कः शब्दः प्रयुक्तः?
उत्तरम् :
अत्र मन्त्रे ‘यजमानाय’ इति शब्दस्य स्थाने ऋतायते शब्दः प्रयुक्तः।
(घ) अस्मभ्यम्’ इति कस्य शब्दस्य अर्थः?
उत्तरम् :
‘अस्मभ्यम्’ इति ‘नः’ शब्दस्य अर्थः।
(ङ) ज्योतिषां ज्योतिः कः कथ्यते?
उत्तरम् :
ज्योतिषां ज्योतिः मनः कथ्यते।
(च) माध्वीः का सन्तु?
उत्तरम् :
माध्वीः ओषधयः सन्तु।
(छ) पृथिवीसूक्तम्’ कस्मिन् वेदे विद्यते?
उत्तरम् :
‘पृथिवीसूक्तम्’ अथर्ववेदे विद्यते।
प्रश्न: 2.
अधोलिखित क्रियापदैः सह कर्तृपदानि योजयत
(क) ………….. सञ्जानानाः उपासते।
उत्तरम् :
देवाः सञ्जानानाः उपासते।
(ख) ……… मधु क्षरन्ति।
उत्तरम् :
सिन्धवः मधु क्षरन्ति।
(ग) मे…..”शिवसंकल्पम् अस्तु।
उत्तरम् :
मे मनः शिवसंकल्पम् अस्तु।
(घ) …….. शतं शरदः शृणुयाम।
उत्तरम् :
वयम् शतं शरदः शृणुयाम।
प्रश्नः 3.
शुद्धं विलोमपदं योजयत –
- जाग्रतः – वः
- नः – अदीनाः
- दीनाः – सुप्तस्य
उत्तरम् :
- जाग्रतः – सुप्तस्य
- नः – वः
- दीनाः – अदीनाः
प्रश्न: 4.
अधोलिखितपदानां आशयं हिन्दी-भाषया स्पष्टीकुरुत –
उपासते, सिन्धवः, सवितः, जाग्रतः, पश्येम।
उत्तरम् :
पद – आशय
- उपासते = स्वीकार करते हैं।
- सिन्धवः = नदियाँ या समुद्र।
- सवितः = सूर्य।
- जाग्रतः = जागते हुए का।
- पश्येम = देखें (हम सब)।
प्रश्न 5.
(क) वेदे प्रकल्पितस्य समाजस्य आदर्शस्वरूपम् पञ्चवाक्येषु चित्रयत।
उत्तरम् :
- वेदे सहगमनस्य, समानवाण्याः, समानचिन्तनस्य च अद्वितीयः आदर्शः प्रस्तुतः।
- समाजे सर्वत्र माधुर्यपूर्ण वातावरणं आसीत्।
- वेदकालीन समाजे सर्वे जनाः सुखिनः आसन्।
- अतः ते शतं शरदः वीक्षणस्य, श्रवणस्य, वचनस्य जीवनस्य च प्रार्थनां कुर्वन्ति।
- सर्वे जनाः मनसः शिवसंकल्पं वाञ्छन्ति।
(ख) मनसः किं वैशिष्ट्यम्?
उत्तरम् :
मनसः इदं वैशिष्ट्यम् यत् तत् जागरणकाले, शयनकाले चापि दूरम् उदैति। तदेव ज्योतिषाम् दूरम् गमम् एकं ज्योतिः वर्तते।
प्रश्नः 6.
पश्येम, शृणुयाम, प्रब्रवाम इति क्रियापदानि केन इन्द्रियेण सम्बद्धानि?
उत्तरम् :
‘पश्येम’ इति नेत्रेण, ‘शृणुयाम’ इति श्रोत्रेण कर्णेन वा, ‘प्रब्रवाम’ इति मुखेन सम्बद्धानि सन्ति।
प्रश्नः 7.
अधोलिखित वैदिकक्रियापदानां स्थाने लौकिक क्रियापदानि लिखत –
असति, उच्चरत्, दुहाम्।
उत्तरम् :
- वैदिक क्रियापद – लौकिक क्रियापद
- असति – भवतु
- उच्चरत् – उदितः जातः
- दुहाम् – प्रवाहयेत्।
Important Questions and Answers
संस्कृतभाषया उत्तरम् दीयताम् –
प्रश्न 1.
वेदाः कति सन्ति?
उत्तरम् :
वेदाः चत्वारः सन्ति।
प्रश्न: 2.
प्राचीनतमः वेदः कः?
उत्तरम् :
प्राचीनतमः वेदः ऋग्वेदः अस्ति।
प्रश्न: 3.
‘यजाग्रतो दूरमुदति देवं’ मन्त्रः कस्मात् वेदात् संकलितः?
उत्तरम् :
अयं मन्त्रः यजुर्वेदात् संकलितः।
प्रश्न: 4.
मे मनः कीदृशः भवतु?
उत्तरम् :
मे मनः शिवसङ्कल्पमस्तु।
प्रश्नः 5.
अस्माकम् हृदयानि कीदृशानि स्युः?
उत्तरम् :
अस्माकम् हृदयानि समाना स्युः।
प्रश्नः 6.
सिन्धवः किं क्षरन्ति?
उत्तरम् :
सिन्धवः मधु क्षरन्ति।
प्रश्न: 7.
वयं कति शरदः जीवेम?
उत्तरम् :
वयं शरदः शतं जीवेम।
प्रश्नः 8.
ऋग्वेदः मूलतः किं कथ्यते?
उत्तरम् :
ऋग्वेदः मूलतः ज्ञानकाण्डं कथ्यते।।
प्रश्न: 9.
वयं कति शरदः अदीनाः स्याम?
उत्तरम् :
वयं शरदः शतं अदीनाः स्याम।
प्रश्न: 10.
द्रविणस्य कति धारा मे दुहाम्?
उत्तरम् :
द्रविणस्य सहस्रधारा मे दुहाम्।
प्रश्न: 11.
पुरस्तात् किं उच्चरत्?
उत्तरम् :
पुरस्तात् देवहितं शुक्रं चक्षुः उच्चरत्।
प्रश्न: 12.
पूर्वे के सञ्जानाना भागं उपासते?
उत्तरम् :
पूर्वे देवाः सञ्जानाना भागं उपासते।